ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ 1974-2007

Δημοσιεύτηκε στο μηνιαίο ένθετο, στην εφημερίδα
ΤΟ ΒΗΜΑ, «Βήμα Ιδεών», τεύχος Νοεμβρίου 2007


1. Το φοιτητικό κίνημα βγήκε από τη δικτατορία με μια πρωτοφανή αίγλη. Η έκρηξη μαζικοποίησης του που ακολούθησε, έθρεψε αυταπάτες για τις δυνατότητες του. Χιλιάδες φοιτητές συνέρεαν με μια πρωτοφανή αίσθηση απελευθέρωσης στις Γ.Σ. των σχολών. Όλα φαίνονταν ανοικτά και ενδεχόμενα. Ξεκίνησε η «αποχουντοποίηση» των πανεπιστημίων από τους πιο «δραστήριους» συνεργάτες του δικτατορικού καθεστώτος. Προβλήθηκαν στόχοι για «εκδημοκρατισμό» και «προοδευτικό εκσυγχρονισμό» του περιεχομένου σπουδών, που οδήγησαν σε κλιμάκωση των αγώνων για την καθιέρωση ενός «Δημοκρατικού Καταστατικού Χάρτη για τα ΑΕΙ».

Στο φ.κ. που αναδύθηκε μέσα από τη δικτατορία κυριαρχούσε η κομμουνιστική αριστερά σ’ όλες τις εκδοχές της (τα αποτελέσματα των εκλογών π.χ. του 1977 ήταν ΚΝΕ/ΠΣΚ 27% των ψήφων, ΕΚΟΝ ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ/Δ.Α. 20,9%, ΟΜΛΕ/ΠΠΣΠ 4,9%, ΕΚΚΕ/ΑΑΣΠΕ 4% - ΠΑΣΟΚ/ΠΑΣΠ 21,4% και η φιλοκυβερνητική ΔΑΠ-ΝΔΦΚ μόλις 13,2%!) και διακατεχόταν από μια έντονη αίσθηση «αποστολής»: Κοινός αγώνας με τους εργαζόμενους για τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της χώρας, την απαλλαγή από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση, τη ριζική αλλαγή της κοινωνίας συμπεριλαμβανομένου, για τις περισσότερες από τις συνιστώσες της, και του επαναστατικού σοσιαλιστικού της μετασχηματισμού. Στην πράξη το φ.κ. έπαιξε ρόλο «συλλογικού οργανωτή», από τις γειτονιές της Αθήνας μέχρι το τελευταίο χωριό, ενώ τροφοδότησε με στελέχη τα κόμματα της αριστεράς – κι όχι μόνο.


Αυτό που επιτεύχθηκε στην πραγματικότητα αποτελούσε όντως τομή, αλλά άλλου είδους. Μαζί με τη χούντα τερματίστηκε και το «ειδικό» μετεμφυλιοπολεμικό καθεστώς, που κυριαρχούσε μέχρι το 1974. Μέσα στα επόμενα χρόνια η Ελλάδα ακολουθώντας μια πολιτική αστικού εκσυγχρονισμού με κομβικό σημείο την είσοδο της στην τότε ΕΟΚ, θα γινόταν μια «κανονική» αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα.

2. Τα γεγονότα που προσδιόρισαν τις εξελίξεις στο ελληνικό πανεπιστήμιο (αλλά και το φ.κ.!) ήταν σε πολύ γενικές γραμμές, τα παρακάτω:
- Οι απόπειρες συντηρητικών νομοθετικών ρυθμίσεων απ΄ τις κυβερνήσεις  της ΝΔ, που αποκρούστηκαν από  μεγάλες φοιτητικές κινητοποιήσεις. Απόσυρση του νομοσχέδιου περί «κρατικού συνδικαλισμού» στους φοιτητικούς συλλόγους το καλοκαίρι του 1977. Ακύρωση του Ν. 815/1978, που προέβλεπε τη βίαιη εκπαιδευτική «πειθάρχηση» των φοιτητών,  ενάμισι χρόνο μετά την αιφνίδια καλοκαιρινή ψήφιση του. Ματαίωση, πριν ακόμα αυτό αποκρυσταλλωθεί πλήρως, του «πολυνομοσχέδιου» σε νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση που ετοίμαζε η κυβέρνηση Μητσοτάκη το 1990-91 (από περικοπή  των δαπανών – συγγράμματα, σίτιση, στέγαση - μέχρι περιστολή του ασύλου και ιδιωτικά ΑΕΙ μέσω «ελαστικής» ερμηνείας του άρθρου 16). Ματαίωση  της διαδικασίας αναθεώρησης του άρθρου 16 και συνολική κατάρρευση της συνταγματικής αναθεώρησης (Μάρτιος 2007).
- Η ψήφιση του «νόμου-πλαίσιου» (Ν.1268/1982) απ΄ την Κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, με συνδιαμόρφωση των διατάξεων του από την ΕΦΕΕ. Με το «νόμο-πλαίσιο» ικανοποιούνται πάγια αιτήματα του φ.κ. αλλά και του Ε.Δ.Π., όπως η  κατάργηση της «έδρας», ο ενιαίος φορέας διδασκόντων, η φοιτητική συμμετοχή στη διοίκηση, αλλά και μια σειρά εκσυγχρονιστικές επαγγελίες (εξάμηνα, μεταπτυχιακά κ.α.). Ήδη όμως από το 1983 αρχίζουν συντηρητικές τροποποιήσεις. Η εποχή των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων έχει ήδη παρέλθει, αρχίζει σταδιακά η αντεπίθεση με σημαία την «υποβάθμιση των ΑΕΙ». Σ΄ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο νόμος Σουφλιά του 1992.
- Η ψήφιση το καλοκαίρι του 2005 του νομοθετικού πλαίσιου της κυβέρνησης Καραμανλή για την Αξιολόγηση, τα Ινστιτούτα Δια Βίου Μάθησης και το ΔΟΑΤΑΠ και τον Μάρτιο 2007 του «νόμου-πλαίσιου» της Μαριέττας Γιαννάκου. Μένει να δούμε αν θα έχουν την τύχη του Ν.815 ή θα γίνει δυνατή η εφαρμογή τους.

3. Με εξαίρεση τους αγώνες του 1977 (και την ολιγόμηνη περίοδο της λεγόμενης «κόκκινης ΕΦΕΕ» του 1989-1990),  η ΕΦΕΕ έπαιξε επικουρικό ρόλο στα κινήματα των ετών 1978-79 και 1990-91, ενώ από το τέλος της δεκαετίας του ’90 ουσιαστικά έπαψε να υπάρχει. Τα κινήματα αυτά αναδύθηκαν μέσα από διαδικασίες «βάσης», από  μαζικές Γ.Σ. που αποφάσιζαν καταλήψεις. Το 1990-91, μάλιστα, με την ΔΑΠ πλέον από το 1988 πρώτη δύναμη πανελλαδικά (με 46% το 1990…) να δρα αποτρεπτικά, σε πολλούς συλλόγους γινόταν αναγκαία η συλλογή υπογραφών για τη διενέργεια ΓΣ. Και κατά τις κινητοποιήσεις 2006-2007 ήταν οι μαζικότατες συνελεύσεις σχολών και τα συντονιστικά των καταλήψεων αυτά που κράτησαν και καθοδήγησαν τους αγώνες.
Η διαχρονική εμπειρία δείχνει ότι σ’ αυτές τις ΓΣ συμμετέχουν και ψηφίζουν αγωνιστικά, στη βάση της ενεργοποίησης μιας σημαντικής ενωτικής αγωνιστικής δυναμικής, φοιτητές από αυτούς που αποκαλούνται «αδιάφοροι» μέχρι μέλη των «εχθρικά», στις συγκεκριμένες κινητοποιήσεις, διακειμένων φοιτητικών παρατάξεων.

4. Από τα τέλη της δεκαετίας του ΄70 εμφανίστηκαν φαινόμενα γραφειοκρατικοποίησης των οργάνων του φ.κ., που τα οδήγησαν σταδιακά σε παρακμή: Οι Γ.Σ. υποκαταστάθηκαν απ΄ τα Δ.Σ. των συλλόγων. Οι δραστηριότητες συγκεντρώθηκαν στο Κ.Σ. της ΕΦΕΕ, που σταδιακά άρχισε να υποκαθιστά και τους συλλόγους. Με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, τερματίζεται η ιδιότυπη «συμμαχία» ΠΣΚ/ΠΑΣΠ,  που έδινε τον τόνο στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια στο ΚΣ της ΕΦΕΕ. Στο Πανσπουδαστικό Συνέδριο του 1982 για πρώτη φορά δε γίνεται δυνατό να ψηφιστεί ακόμα κι ένα τυπικό «σχέδιο δράσης». Έκτοτε οι δυνατότητες σύνθεσης απόψεων περιορίζονται σχεδόν αποκλειστικά στις μαζικές Γ.Σ.  που γίνονται στο πλαίσιο κινητοποιήσεων.

5. Οι διαδικασίες “βάσης”, που οδήγησαν σε μεγάλες αγωνιστικές κινητοποιήσεις, ενεργοποιήθηκαν από δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και από αριστερά σχήματα “βάσης” στις διάφορες σχολές σε συνεργασία, συνήθως, με κινήσεις που προήλθαν από διασπάσεις των μεγαλύτερων φοιτητικών παρατάξεων π.χ. με τη Β’ Πανελλαδική το 1978-79 και την ΚΝΕ/ΝΑΡ το 1990-91. Η διαχρονική αντίθεση της ΠΣΚ, της μόνης αριστερής δύναμης που διατρέχει το σύνολο της διαδρομής του μεταπολιτευτικού φ.κ,   απέναντι στις καταλήψεις, μπορεί να εξηγηθεί από το φόβο της “κοινωνικής απομόνωσης”, της “διάρηξης” του “μετώπου” με τους γονείς και τις άλλες συνιστώσες της πανεπιστημιακής κοινότητας. Ωστόσο στις τελευταίες κινητοποιήσεις, κατά τις οποίες υπήρξε για πρώτη φορά μέτωπο των φοιτητών με σημαντική μερίδα των πανεπιστημιακών, τα φοιτητικά σχήματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς (κυρίως οι ΕΑΑΚ και, ακόμα τότε, τα Αριστερά Σχήματα) και  το Δίκτυο Αυτόνομων Ριζοσπαστικών  Αριστερών Σχημάτων κατάφεραν να τραβήξουν στις κινητοποιήσεις τόσο την ΠΣΚ (που διαφωνούσε κυρίως με τη μορφή) όσο και το μεγαλύτερο μέρος της ΠΑΣΠ. Η σταθερή υποστήριξη των κινητοποιήσεων από την πρώτη στιγμή από το ΣΥΡΙΖΑ του χάρισε τη μομφή περί κάλυψης των «κουκουλοφόρων» (ή, από άλλη κατεύθυνση, της «ασέλγειας στις πλάτες των φοιτητών»), το εκπαιδευτικό κίνημα κέρδισε όμως μια σημαντική πολιτική συμπαράσταση σε συνθήκες εξουθενωτικών πιέσεων. [Αν αυτές οι πιέσεις είχαν αποτελέσματα, σήμερα θα βρισκόμασταν ενώπιον της διαδικασίας συνταγματικής αναθεώρησης του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης, ίσως ακόμα και σε άλλο πολιτικό σκηνικό.]

6. Με τις νομοθετικές αλλαγές του 2005 και 2007 επιχειρείται στο όνομα της «αυτοδιοίκησης και αυτοτέλειας» των ΑΕΙ, η  πλήρης εξάρτηση τους από την αγορά και το κράτος - στο πλαίσιο νεοφιλελεύθερων ρυθμίσεων,  που είχαν προαναγγελθεί με τη Λευκή Βίβλο για την Εκπαίδευση και την Κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 1995. Η λογική της Λ.Β. συγκεκριμενοποιήθηκε στη «Διακήρυξη της Μπολόνια» και τις μετέπειτα συναντήσεις των Υπουργών Παιδείας της Ε.Ε. και  οδηγεί στο λεγόμενο «Πανεπιστήμιο McDonald”, για το οποίο στο ομότιτλο άρθρο του ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κεντ Franc Furedi διαπιστώνει: «Αναγκαζόμαστε όλο και περισσότερο να εργαζόμαστε σύμφωνα με κανόνες και πρακτικές που δεν προέρχονται από την ακαδημαϊκή κουλτούρα, αλλά από μια κουλτούρα διοίκησης επιχειρήσεων. Η τυποποίηση των διαδικασιών αξιολόγησης, όλες οι διαδικασίες πιστοποίησης, ελέγχου και διασφάλισης ποιότητας εξαναγκάζουν τους ακαδημαϊκούς να εργάζονται σύμφωνα με προδιαγραφές που επιβάλλονται απ’  έξω. Σήμερα πρέπει να διασφαλίζεται ότι η διδασκαλία τους ανταποκρίνεται στα γραφειοκρατικά επινοημένα “αποτελέσματα εκμάθησης”… Η πίεση προς την ομογενοποίηση, την τυποποίηση και την ποσοτικοποίηση λειτουργεί προς τη σταθερή υποβάθμιση των ακαδημαϊκών κριτηρίων.»  Στόχος η κατάργηση του πτυχίου και η αντικατάσταση του  από συλλογή credits από διάφορα γνωστικά αντικείμενα σύμφωνα με τις κάθε φορά ανάγκες του κλάδου ή και της επιχείρησης στην οποία προσπαθεί να προσληφθεί ο φοιτητής - αυριανός «απασχολήσιμος» και όχι πλέον εργαζόμενος με πλήρη απασχόληση. Αυτές τις «πιστωτικές μονάδες» θα μπορεί να συλλέγει και «εκτός του πλαισίου της ανώτατης εκπαίδευσης» (δηλ. από ΙΕΚ και ιδιωτικά πανεπιστήμια τύπου franchising).

Σήμερα σε συνθήκες συγκρούσεων για την εφαρμογή ή εξουδετέρωση του πρόσφατου νομοθετικού πλαισίου, το φ.κ.  ίσως θα πρέπει να διαθέσει το χρόνο και ν΄ αναζητήσει τον τρόπο, σε συνεργασία με τους πανεπιστημιακούς, για ν΄ ανοίξουν το κεφάλαιο του τι ακριβώς σημαίνει το πανεπιστήμιο που θέλουν: Όχι μόνο ενάντια στη λογική της κατακερματισμένης γνώσης, της υπερεξειδίκευσης και της υποταγής στην αγορά. Τι προϋποθέτει σήμερα  ένας χώρος ανάπτυξης της γνώσης σε βάθος, της επιστημονικής έρευνας που ν’  απαντά σε πραγματικές ανάγκες ανάπτυξης της κοινωνίας κι όχι του κέρδους,  αλλά και της ίδιας της προσωπικότητας των φοιτητών ως ανθρώπων με πολύπλευρα και δημιουργικά ενδιαφέροντα;

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ 1974-2007 ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ  ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ  ΚΙΝΗΜΑ  ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ 1974-2007 Reviewed by Νάντια Βαλαβάνη on 1:49:00 μ.μ. Rating: 5